Donderdag 15 en vrijdag 16 oktober; Deze laatste twee dagen werden volledig in beslag genomen in het afscheid en de terugreis naar Nederland, waarmee het 48e werkbezoek wordt afgesloten.
Normaal gesproken wordt op donderdagmiddag de thuisreis aangevangen. Maar deze keer werden de koffers al heel vroeg ingeladen. ‘De reizigers’ zaten al om half acht aan de ontbijttafel en een uurtje later werd vertrokken. Dat er zo vroeg werd vertrokken lag aan een afspraak met het hoofd van de Hervormde Hongaarse Kerk in Oekraïne, bisschop Fábián Sándor. (Deze kerk is de enige protestantse kerk die een bisschop heeft). In zijn kantoor in Beregszász werd van gedachten gewisseld over het werk van Stichting OZO en Rehoboth. Deze bisschop staat aan het hoofd van de kerkprovincie.

Beregszász ligt direct aan de grens en daarom werd ook deze keer gebruikt van de nabijgelegen grensovergang gemaakt, die in (een recordtijd!) van een half uur kon worden gepasseerd. Vervolgens werd de ‘OZO-kar’ opgehaald in Hongarije en kon donderdagmiddag om half drie de thuisreis worden aanvaard. Vrijdagavond om 20.30 uur was het zover dat de kar kon worden gewassen en de bus weer bij Kees Sperling van ‘De Branding’ kon worden afgeleverd. Het was een voorspoedige reis over de honderden kilometers snelweg en autobahn.

Tijdens dit 48e werkbezoek stond vooral het overleg centraal. Met de medewerkers en verschillende partners moest een aantal zaken worden doorgesproken over het reilen en zeilen van het werk van Stichting OZO in Oekraïne. Het werk is in de jaren door steeds verder uitgebreid. Dit vraagt natuurlijk een goede organisatie en hiervoor is van tijd tot tijd overleg en vergaderen onontbeerlijk. Nadeel was wel dat minder projecten konden worden bezocht dan was voorgenomen. Maar er is alle vertrouwen in de medewerkers ter plaatse dat zij de werkzaamheden en de hulpverlening goed controleren en begeleiden.

Stichting OZO heeft ook nieuwe plannen voor in de toekomst. Als deze vaste vormen zullen gaan krijgen zullen de lezers/donateurs van de nieuwsbrief hiervan op de hoogte worden gebracht. Op korte termijn denkt men vooral aan een project waarmee men arme huishoudens van warmte kan voorzien in de komende winters. Vanwege de oorlogssituatie en de andere problemen met Rusland is de gasprijs enorm hoog geworden. Wellicht kan men vanuit Stichting OZO zorgen dat er voldoende hout is om deze gezinnen toch enigszins van wat warmte te voorzien in de komende winter, door het leveren van hout voor de kachels.

Dit werkbezoek heeft weer aangetoond dat het werk van Stichting OZO – en andere hulporganisaties – in Oekraïne noodzakelijk blijft. Zeker in deze tijd van crisis in dit grote land blijft humanitaire in de letterlijke zin van levensbelang. Er is echter niet alleen behoefte aan materiële zaken. In deze deprimerende omstandigheden zou ook het Woord van God licht in de moeilijke situatie kunnen – en moeten – brengen. Evangelisatieprojecten en lectuurvoorziening, eventueel in samenwerking met plaatselijke kerken, heeft een hoge prioriteit voor Stichting OZO. Zéker in de komende tijd.

De deelnemers aan dit werkbezoek zijn dankbaar dat ze dit weer hebben mogen doen en weer behouden zijn aangekomen. Allen die tijdens de afgelopen dagen hebben meegeleefd en meegebeden worden hiervoor dank gebracht. Natuurlijk gaat bovenal de dank uit naar God die de mensen van Stichting OZO en Rehoboth in Oekraïne, Hongarije en Nederland hiervoor de kracht, wijsheid en bescherming heeft gegeven.

Woensdag 14 oktober; Een bijzondere dag want Michel Koppenaal vierde vandaag zijn 42e verjaardag. Na hem te hebben toegezongen was er koffie met gebak!
Bátori Jószsef kwam ook op bezoek. Hij is betrokken bij veel hulpverleningsprojecten en helpt Stichting OZO regelmatig (materialen maar ook advies). Uit dankbaarheid werd hem een aardigheidje overhandigd.

Vandaag arriveerde weer een groot deel van de hulpgoederen. Samen met de verpleegsters werden de zakken met vooral gebruikte kleren naar boven in het magazijn gebracht. Hieronder waren weer veel brandweerkleren en –materialen.

Voor de brandweer van Nagydobrony waren er nog enkele brandweerbijlen. Deze werden afgeleverd en in dankbaarheid ontvangen.

De brandweer van Nagy Bereg werd ook bezocht, een plaatsje op zo’n drie kwartier rijden van Nagydobrony. Dit team bestaat uit vrijwilligers die in het verleden zelf de noodzaak van een brandweereenheid voor hun dorp inzag, maar hierin werd door de overheid niet voorzien. Ze hebben toen zelf het initiatief genomen. Het gevolg is dat alleen maar de wachtsman een klein salaris krijgt. De brandweermensen moeten zelf in hun materialen voorzien. De brandweerwagen stond in een bouwvallige schuur aan de rand van een vrijwel verlaten industrieterrein. Stichting OZO heeft ervoor gezorgd dat de ‘kazerne’ nieuwe deuren kreeg en vandaag konden er uniformen worden gebracht. Verder aanvalsslangen, spuitstukken en laarzen. Verder werd geld overhandigd waarmee ze de brandweerwagen van brandstof konden voorzien. Ze zullen de uitgaven bijhouden zodat Jenö kan controleren of dit goed besteed wordt.

In Munkacs werd een hele grote markt bezocht vanwege een vrije dag in Oekraïne (de reden is niet duidelijk) was het daar heel druk. Er werden geen aankopen gedaan maar het was weer een belevenis om zoveel verschillende mensen te zien. Wel lijken de zorgen van de economische crisis en van de oorlogshandelingen in het oosten van de mensen af te stralen. Ook waren er militairen zichtbaar aanwezig op de markt iets waarvan een aantal jaren geleden geen sprake was. Verder is de groep meermalen en op verschillende plaatsen gewaarschuwd om niet ongevraagd foto’s te maken.

Dit was de laatste volle dag van het werkbezoek. Morgenochtend zal de groep weer terugkeren naar Nederland. Eerst zal aan de Hongaarse kant de kar worden opgehaald en weer koers gezet naar het westen. Morgen- en vrijdagavond zal er geen verslag op de site verschijnen. Zaterdag hopen we in de gelegenheid te zijn om het verslag af te ronden.

In de afgelopen dagen is weer gebleken dat Rehoboth in een behoefte voorziet. Stichting OZO is dankbaar dat zij een middel mag zijn om de ‘hulpeloze’ ouderen in deze regio een warm en beschermd thuis mag bieden. Dankbaar is Stichting OZO dat zij een middel in Gods hand mag zijn om dit mooie werk uit te voeren. Ze hoopt hier nog lange tijd de kracht en de wijsheid hiervoor te mogen ontvangen.

Dinsdag 13 oktober; Ook dit was een dag waarin nog veel dingen geregeld moesten worden. Vooral op administratie niveau. Met Jenö en Janni werden verschillende punten besproken die het OZO-bestuur in Nederland al had voorbereid. Medische zaken werden doorgenomen met Erika het hoofd van de verpleging in Rehoboth. Ook werd het personeelsdossier doorgenomen. Een dossier van de bewoners die in Rehoboth verblijven zal in de komende tijd worden aangemaakt. Het Rehoboth personeel zorgt ervoor dat iedere dag weer een verse maaltijd wordt bereid, zie foto.

Een groot deel van de meegebrachte spullen kreeg een plaatsje in Rehoboth. In het komende winterseizoen zullen de kleding en medische hulpmiddelen verspreid worden. Er waren vooral veel (eigen gebreide) spullen. Die zullen tijdens de komende winter zeker in een behoefte voorzien.

In de middaguren werd een begin gemaakt met het bezoeken van hulpadressen. Dit zijn personen of gezinnen die wat extra hulp kunnen gebruiken. In een dorpje dichtbij Nagydobrony, Barkaszó, is een groep mensen die onder zeer moeilijke omstandigheden woont: twee moeders met elk twee kinderen en een echtpaar met zeven kinderen wonen in een klein en zeer bouwvallig huis. Stichting OZO onderzoekt of deze mensen aan een beter onderkomen geholpen kan worden. Gekeken wordt of er ergens in de buurt een huis gekocht kan worden om hen daar onder te brengen. Maar beslissingen hierover zijn natuurlijk nog niet genomen. Stichting OZO realiseert zich dat een andere betere woning geen garantie is dat men die dan ook beter gaat onderhouden.

Tijdens de tocht viel het weer op hoe slecht de wegen waren. Slalommend rondom de zeer diepe met water gevulde kuilen en weg moest worden gezocht. Aan het onderhoud van een goed wegennet wordt door de Oekraïense overheid geen prioriteit gegeven. Deze overheid heeft natuurlijk ook wel wat andere zaken aan het hoofd in het oosten van het land. Ook uit het Hongaarse deel van Oekraïne worden jonge mannen opgeroepen om het gebied rondom Donets te verdedigen. Het lijkt erop dat de animo hiervoor niet groot is. “Het is niet mijn oorlog”, aldus een reactie als we iemand vragen naar de betrokkenheid van de bewoners in het westen bij de onrust in het oosten.

Ook Janni vindt het leger niet aanlokkelijk voor jongeren van Hongaarse afkomst. Zelf heeft hij twee diensttijd vervuld. Dit beviel hem zo slecht dat hij in zijn gebed vroeg om hem na zijn huwelijk geen jongens te geven, want hij wilde hen de dienstplicht niet aan doen. Wat dit betreft is zijn gebed verhoord want hij en zijn vrouw Natasa hebben drie leuke dochters gekregen. Er werd kennisgemaakt met het gezin tijdens de avondmaaltijd waarvoor de ‘Oekraïnegangers’ bij hen waren uitgenodigd. Tijdens de overvloedige maaltijd die met veel zorg was bereid, vertelde Janni iets over de situatie in Oekraïne. Ook hij weet dat er veel mensen vertrekken uit Oekraïne naar Hongarije of Duitsland. Hij heeft zelf ook een aantal maanden in Duitsland gewerkt. Ofschoon hij daar veel meer verdienden dan in Oekraïne heeft hij geen behoefte om zijn geboorteland te verlaten. “God heeft mij hier geboren laten worden en daarom hoor ik hier thuis”, aldus Janni, die aangeeft zich toch meer Hongaar dan Oekraïner te voelen.

Maandag 12 oktober; Door de dag heen waren er wat besprekingen, maar daarnaast ook nog tijd voor klusjes. Wat kleine pakjes en truien uit de bus gehaald en in Rehoboth opgeborgen. In de vroege ochtenduren bracht David Pandy een deel van de goederen die we vorige week in Hongarije achter moesten laten. Ze zullen in de komende tijd verdeeld worden.

Vandaag gaat voor het eerst in het herfstseizoen de kachel aan. De afgelopen dagen was het niet alleen buiten, maar ook binnen in Rehoboth behoorlijk afgekoeld. Janos zorgde ervoor dat het hout in de zelfgemaakte kachel vlug ontbrandde. Langzamerhand werd het gebouw verwarmd. Men hoopt dat nu het dure gas is vervangen door hout de stookkosten binnen de perken zullen blijven.

Dat een warme omgeving op prijs wordt gesteld bleek ook toen in de ochtenduren een bezoek werd gebracht aan de bewoners van Rehoboth, beneden in het verzorgingshuis. Met spanning werd gewacht of de verwarming het ging doen en toen het eerste warme water door de radiatoren stroomde werd dit zelfs met gejuich ontvangen.

Steeds weer opnieuw toonden de bewoners hun dankbaarheid richting de Stichting OZO voor de warme veilige plaats die hun geboden wordt in het huis. Ook nu weer werden er schrijnende verhalen verteld. Verhalen van armoede en eenzaamheid, die ze in de periode voor hun verblijf in Rehoboth hebben ervaren. Voor de film werd gevraagd aan één van de bewoners of ze uit een dagboek wilden voorlezen. Met enige trots las ze een heel hoofdstuk uit het boekje voor...

Dankbaar was ook Laci. Hij heeft al jaren een stoma en de kwaliteit van deze hulpmiddelen is slecht in Oekraïne. Stichting OZO heeft in Nederland nieuw en modern stoma materiaal gekregen. De heer Laci was hiermee zeer tevreden en dankbaar.

’s Middags werd een bezoek gebracht aan de ‘bezembinderij’, dichtbij Rehoboth. Dit is ook een project van OZO. Het riet wordt achter Rehoboth en op een aantal andere plaatsen verbouwd en van de rietstengels worden op vakkundige wijze bezems gemaakt. De groep van OZO was onder de indruk van de handigheid van de bezemmaker. Uiteindelijk verdient Rehoboth hiermee € 0,20 per bezem.

De brandweerkazerne van Nagydobrony werd vervolgens bezocht. Hier werd een in Holland gekregen apparaat afgeleverd om bij auto-ongevallen de auto open te breken om de inzittenden te redden. Dit werktuig werd onder dank aanvaard. Men is bezig de brandweerkazerne uit te breiden en te moderniseren. Een stille wens van de brandweerlieden is om in het bezit te komen van een nieuwe of goede gebruikte brandweerwagen.

De polikliniek, waar Stichting OZO veel aandacht en geld heeft besteed werd bezocht. Het interieur van de kliniek is in de afgelopen tijd grondig vernieuwd en gerenoveerd. Het drukbezochte medische centrum ziet er keurig en hygiënisch uit. Stichting OZO gaat binnenkort beginnen om de buitenkant van het gebouw onder handen te nemen. Er was een kort gesprek met de directeur van de polikliniek.

Verder is men van de Stichting OZO op zoek naar nieuwe projecten. In het kader hiervan werd een bezoek gebracht aan een lagere school in Nagydobrony. Op deze school zitten meer dan 1.000 kinderen. 350 van hen krijgen vanuit de eigen keuken van de school dagelijks een warme maaltijd. Het enorme schoolcomplex is enorm verouderd. Graag zou men bijvoorbeeld zien dat de deuren van de zestig lokalen worden vernieuwd. Stichting OZO heeft nog niet beslist of er ook daadwerkelijk hulp aan de school verleend zal worden.

In het verdere van de week hoopt men nog een aantal (mogelijke) projecten te bezoeken.

Zondag 11 oktober; Vandaag een rustdag. Deze keer werd een kerkdienst bijgewoond in Kisdobrony. Een kleine plaats met een kleine kerkgelijke gemeente op enkele kilometers afstand van Nagydobrony. Voorganger was de predikant Tamász. Hij preekte over de genezing van Naäman Syriër. Een sobere kerkdienst in een sober uitgevoerd kerkgebouw. Ds. Tamász sprak met de OZO-delegatie na de dienst in het jeugdgebouw. Hij vertelde dat in het voorjaar het plafond van de kerk is vernieuwd. Het dak werd ook geïsoleerd zodat vooral in de zomer de temperatuur in de kerk niet te hoog wordt. Men heeft dit karwei kunnen klaren met behulp van een werkgroep van St. HOE uit Huizen. Verder hoopt men dat in de winter de temperatuur enigszins behaaglijk is in de kerk door de isolatie. Overigens ontbreekt er verwarming in de kerk.

Ook ds. Tamász vertelde over de ‘leegloop’ waar we gisteren over schreven. Hij vertelde van twee neven die met hun gezinnen vertrokken zijn naar Duitsland en daar werk hebben gevonden. Hun oude moeder bleef alleen achter in Kisdobrony. En hiervan zijn nog meer voorbeelden te noemen. De predikant gaf aan dat er in de afgelopen jaren Kisdobrony tweehonderd mensen zijn vertrokken en uit het – grotere – Nagybobrony vertrokken maar liefst achthonderd mensen. Dit heeft natuurlijk ook zijn weerslag op de kerkelijke gemeenten. De predikant was zeer ongerust over deze ontwikkelingen. In deze gemeente steunt Stichting OZO een Bijbelproject waardoor Bijbels kunnen worden uitgedeeld aan de plaatselijke bevolking. De predikant is tevreden over de samenwerking met Stichting OZO en over de contacten met OZO medewerker Hidi Jenö.

Tweemaal werd er deze dag bij Jenö gegeten. Ook nu weer stond de gastvrijheid centraal. In de middag was er een gesprek met Szabó Dániel waarin verschillende zaken aan de orde kwamen. De hoogbejaarde Szabó is een gezaghebbend persoon in de Hongaarse Gereformeerde Kerk. Ondanks dat hij gezondheidsproblemen heeft en al op hoge leeftijd is, is hij erg geïnteresseerd in het werk van Rehoboth.

Het programma voor het verdere van de week is nog niet helemaal bekend, maar het worden drukke dagen waarin veel ‘moet’ gebeuren. Het team hoopt daar voor de kracht en de wijsheid te ontvangen. De lezers van dit reisverslag zullen op de hoogte worden gehouden.

Bij het verlaten van de kerk in Kisdobrony viel het oog op de tekst boven de uitgang uit Jeremia 23:6: 'In Zijn dagen zal Juda verlost worden, en Israël zeker wonen; en dit zal Zijn naam zijn, waarmede men Hem zal noemen: De HEERE; ONZE GERECHTIGHEID'.

Zaterdag 10 oktober; De dag begon weer met een bespreking. Er werd een aanvang met de behandeling van de werkbezoekpunten. Dat kon niet afgemaakt worden en hiervoor zal ook de maandag nog wel gebruikt moeten worden.

Hierna werd een aantal noodzakelijke reparaties uitgevoerd, storingen verholpen en er waren andere dingen die de aandacht vroegen.

In de middaguren werd nog een korte ronde in de omgeving Nagydobrony gemaakt. Hoewel er in een groot deel van Oekraïne voldoende regen is gevallen blijkt het westen toch te lijden onder een forse droogte. Het nabijgelegen gebergte de Karpaten zorgt er volgens deskundigen voor dat buien in de buurt van Nagydobrony zich splitsen en daardoor is er nauwelijks regenval in dit gebied. Sloten en waterlopen die normaal gesproken in deze tijd van het jaar vol staan met water, staan nu zelfs op sommige plaatsen droog. Het watertje dat door het dorp loopt bestaat momenteel alleen uit modder. Ook de akkers zijn zeer droog. De oogst van de mais is daardoor wat uitgesteld. Overigens blijkt dat er regelmatig mais gestolen wordt. De sporen van deze diefstal waren vanmiddag duidelijk te zien.

Er komen volgende week nog een aantal drukke dagen aan voor de mensen van OZO. Naast bespreking van de werkbezoekpunten zullen projecten bezocht worden. Verder zijn er deze week nog verschillende verzoeken voor opname in Rehoboth binnengekomen. Deze mensen zullen in de komende dagen bezocht worden.

Uit gesprekken bleek verder dat vanwege de moeilijke situatie de werkgelegenheid in het werkgebied van OZO afneemt. Het gevolg is dat velen elders werk zoeken. Sommigen werken zelfs in Duitsland, anderen in Hongarije. Voor een klein beetje hoger loon zijn ze dan weken achter elkaar van huis. Er zijn ook werknemers van Rehoboth die elders een baan gaan zoeken en soms ook vinden. Toch blijkt dit niet altijd tot tevredenheid te zijn. Er zal wel meer verdiend worden, maar de sfeer en de betrouwbaarheid van Rehoboth worden toch wel gemist, zo blijkt uit een aantal reacties van ex-werkneemsters. Dat is toch weer een bemoediging voor de mensen van Rehoboth.

Morgen hopen de ‘reizigers’ het wat rustig aan te doen. Deze keer zal de kerkdienst in Kisdobrony bezocht worden. Met de plaatselijke predikant en de kerkenraad zal gesproken worden over het Bijbelproject. We wensen iedereen een gezegende zondag toe!

Vrijdag 9 oktober; Om ongeveer half een in de vroege ochtend kwamen de Oekraïnereizigers aan in Rehoboth. Na even te hebben ontspannen werd het bed opgezocht. Vrijdagochtend was de tijd om even bij te komen. Na een stevig ontbijt was dit het geval. De bestuursleden hebben een gesprek met Jenö over het programma van de komende dagen. Er werd gebrainstormd over een nieuw project en het voorzetten of voltooien van de activiteiten van lopende projecten. Binnenkort zullen hiervoor beslissingen worden genomen.

Jenö en János hebben in de afgelopen tijd verschillende stevige banken gemaakt. Deze banken zullen voor en achter Rehoboth worden geplaatst en zijn natuurlijk bestemd voor de bewoners van het huis. Verder hebben zij een kachel gebouwd die bijna voltooid is. Het is een houtkachel waarvoor al hout is verzameld. De exorbitant hoge gasprijzen in Oekraïne hebben het zoeken naar een alternatieve verwarmingsbron noodzakelijk gemaakt. De komende winter zal van deze houtkachel gebruikgemaakt worden.

In de middaguren werd een bezoek gebracht aan de akkers. János was hier bezig met het zaaien van wintertarwe. Met verbazing werd de - in Flakkeese ogen – primitieve manier van het bewerken van het land bekeken. De tarwe werd gezaaid met een kunstmeststrooier, maar chauffeur (János) zaaide vanaf de bestuurdersplaats ook met de hand mee. Het valt op dat de meeste akkers nauwelijks geploegd worden en het gebruik van een schudeg komt ook maar zeer sporadisch voor. Bijzonder is verder dat, ondanks de armoede, er nog veel grond braak ligt. Deze grond zou ‘eenvoudig’ tot goede landbouwgrond kunnen worden gemaakt. Maar het gebeurt niet.

Woensdag 7 en Donderdag 8 oktober; Na een paar weken geleden de kar te hebben ingeladen waren de deelnemers van het 48e werkbezoek van Stichting OZO aan Oekraïne gereed voor vertrek. Deelnemers zijn Herman van Wezel, Albert van Holten en Michel Koppenaal namens de Stichting. Adri van der Laan was dit keer te gast.

Precies op het geplande tijdstrip kon de reis naar Oekraïne beginnen. De ‘OZO-kar’ werd getrokken door een auto van firma ‘De Branding’ uit Ouddorp. De directeur stelde deze Mercedes ter beschikking. Dit wordt natuurlijk door OZO bijzonder op prijs gesteld. Het streven van de Stichting OZO is om de onkosten zo laag mogelijk te houden om daardoor zoveel mogelijk financiën te kunnen besteden voor ‘de allerarmsten in Oekraïne’.

Het doel van de reis was, zoals gebruikelijk, het verzorgingshuis Rehoboth in Nagydobrony in het westelijk deel van Oekraïne. Bijna 10 jaar geleden werd dit huis gebouwd door OZO en – naast de exploitatie van het bejaardenhuis – worden van hieruit de activiteiten van OZO gecoördineerd in de regio, want naast Rehoboth worden tal van ander projecten ondersteund in de regio. De komende dagen zal tijdens het werkbezoek een deel van deze projecten worden bezocht. Verder zal er gekeken worden of er een nieuw project gevonden kan worden. Dit gebeurt natuurlijk in nauw overleg met de Hidi Jenö en Balog János samen met verpleegkundige Szanyi Erika vormen zij het leidinggevende team van Stichting OZO in Nagydobrony.

Deze reis is extra spannend omdat het alweer een paar jaar geleden is dat er een directe vracht met hulpgoederen mee zou gaan. Dit was een tijdje niet mogelijk geweest vanwege de spanningen in Oekraïne.

Woensdagavond 18.30 uur vertrok het team vanuit Middelharnis. De voorzitter van het Stichtingsbestuur Teun Bakker, zwaaide de reizigers niet alleen uit, maar las ook een gedeelte uit Lukas 9 over het volgen van Jezus en droeg in het gebed de deelnemers aan de reis en de achterblijvers op in gebed.

De reis verliep bijzonder voorspoedig. Er kon vrijwel in één keer worden doorgereden en van files was nauwelijks sprake. Dit ondanks de regen die de groep regelmatig heeft vergezeld. Als alles volgens plan verliep zou men donderdag tijdig in Nagydobrony kunnen arriveren. Maar het venijn zat in de staart. Tijdens de reis bleek dat vanwege de trage afhandeling van de documenten in Kiev de kar met goederen niet over de grens kan. Na overleg met de Hidi Jenö werd een – gratis – ruimte gehuurd aan de Hongaarse kant van de grens. Dit kon door bemiddeling van János gerealiseerd worden. Hij wachtte samen met een vriend het transport op en na wat heen en weer bellen over de plaats van bestemming kon aan het eind van de avond de kar worden gestald. Later zal het materiaal apart over de grens worden gebracht.

Koerste het gezelschap vervolgens richting de grens. De passage kon - met taalhulp van János - in ongeveer drie kwartier worden afgerond. Dit was een andere douanepost dan gebruikelijk. Eenmaal in Oekraïne moest er nog een lange en zeer slecht weg worden afgelegd voordat de poorten van Rehoboth konden worden gepasseerd. En zodoende duurde de – de aanvankelijk vlotte reis – toch nog ruim dertig uur.